Trong quá trình vài tháng tuyển dụng và xây dựng team Design cho Zalo vừa qua, tôi có dịp phỏng vấn khá nhiều designer từ junior đến senior, một điều mà tôi rút ra được sau quá trình này đó là: đa số các bạn chưa rõ mình đang thiếu kỹ năng gì, hoặc mình thật sự mạnh kỹ năng gì, hoặc mình nên phát triển và học kỹ năng gì.

Vì bài này rất dài nên tôi sẽ liệt kê các mục mà bài viết sẽ đi qua để các bạn nắm trước ý chính:

Tôi sẽ liệt kê và giải thích chi tiết các phần ra bên dưới, tuy vậy bạn có thể down bản pdf rút gọn tại đây:

Một xu hướng rất nhiều gần đây là các bạn apply UI UX design gì đấy nhưng xác định 2 năm sau sẽ làm Product Manager. Có thể các bạn chưa nhìn thấy được UX design có thể phát triển sâu rộng như thế nào, hoặc là có rất ít công ty tạo điều kiện để chúng ta thực sự thấy được hướng đi cho UX. Nhưng cũng có những bạn đang lạc lối, bạn đã theo UX, UI design được 1 thời gian, và bỗng nhiên bạn thấy mắc kẹt lại ở tại chỗ, không biết làm gì để phát triển tiếp.

Như vậy, liệu có hướng đi nào nếu chúng ta, UX designers không muốn làm Product Manager có thể tiếp tục phát triển vượt bậc trong ngành này không?

Vừa rồi tôi có dịp đi sự kiện Savvy UX Summit ở Thái Lan, có dịp trao đổi với nhiều speakers, UX Leaders và tôi nhận ra rằng ở thị trường Việt Nam việc tuyển Senior UX Designer chuyên sâu là rất khó. Vấn đề chung thường thấy là các bạn thường có kiến thức trải dài từ Interaction Design, User Experience, Product Practice rồi đến User Research. Nhưng lại ít designer chịu đi sâu vào 1 mảng (thật ra thì dạo gần đây tôi thấy đang có nhiều designer đi khá sâu vào interaction design). Lý do có thể là vì lượng kiến thức trên mạng thì nhiều vô kể nhưng ko có các định hướng rõ ràng cho các bạn nắm được lượng kiến thức này phân chia như thế nào, và có lẽ do phải chạy theo thế giới nên việc luôn cập nhật các title như Product Design, Service Design làm chúng ta phải liên tục bỏ qua các kỹ năng nâng cao của 1 mảng để có thể cập nhật kịp các mảng mới.

Để có thể giải quyết các vấn đề trên, tôi đã cố gắng biên soạn một bảng tổng hợp kỹ năng và hướng phát triển, dựa trên kinh nghiệm của chính tôi trong ngành này ở Việt Nam, với sự tham khảo từ các bạn Leader trong khu vực (Indonesia, Singapore, Philippines, Malaysia, Thái Lan) và các anh, chị, các mentor lâu năm tại Việt Nam, cũng như từ một số Hiring Manager ở các công ty lớn trong thị trường.

Để bắt đầu, tôi nhóm và định nghĩa tên gọi cho các bộ kỹ năng chính và quan trọng nhất của UX. Tôi đã tổng hợp được thành 5 bộ (section), mỗi bộ bao gồm 4 bộ kỹ năng nhỏ hơn nằm trên 1 con đường phát triển từ cơ bản đến nâng cao (có thể tạm gọi là track), trong mỗi 1 bộ kỹ năng nhỏ này, tôi sẽ cố gắng liệt kê và cô đọng ra 3 kỹ năng cần thiết nhất. 4 Sections đầu tiên được xem là hard skills, các kỹ năng chuyên biệt khi chúng ta nói về UX design. Section cuối cùng là Soft Skills, một bộ kỹ năng bổ trợ không thể thiếu.

Ở mỗi section sẽ chia thành 4 cột, tương ứng với độ trưởng thành (seniority) từ Junior đến Mid, Senior và Principal. Lưu ý, mỗi 1 level seniority tôi sẽ assign 1 bộ kỹ năng đi kèm, như vậy, để từ junior lên senior bạn phải trải qua bộ skillset của Mid level rồi học tiếp bộ skillset của senior. Sau đó hoặc bạn sẽ tiếp tục phát triển chuyên sâu hơn thành Principal, hoặc bổ sung các kỹ năng quản lý để trở thành Manager.

Hiện có nhiều định nghĩa và phân loại khác nhau, thường thấy nhất bây giờ ở Việt Nam các bạn hay nghe như sau: Product Design > UI UX Design > UX design

Còn tôi, tôi xin định nghĩa lại như sau:

UX Design > Service Design > Product Design > Interaction Design > UI Design

Về nguyên nhân cũng như diễn giải chi tiết vì sao lại có quyết định trên, tôi sẽ viết ở 1 bài khác, bài viết này chỉ tập trung vào bộ kỹ năng bên dưới. Định nghĩa ở trên sẽ là nền tảng để tôi phân chia kỹ năng như sau:

Interaction Design (IxD) là 1 track hầu như ko xuất hiện như 1 Job Title ở Việt Nam, thậm chí bị nhầm lẫn là UX design, cơ bản là vì ở VN không đâu dạy chuyên sâu về HCI (Human Computer Interaction). Tuy nhiên, cách đây vài năm, thậm chí là hiện tại, IxD vẫn là 1 job title ở một số nước phương Tây cho đến khi bị overwhelmed bởi Product Design.

Vậy có thể tóm gọn IxD khác với UXD như thế nào? UXD chịu trách nhiệm về mọi mặt liên quan đến người dùng khi sử dụng sản phẩm, hệ thống, dịch vụ thì IxD chủ yếu đảm nhận những phần liên quan đến những tương tác giữa người dùng và sản phẩm trên thiết bị (điện thoại, máy tính) – vì vậy mà ngành học chính có bao gồm HCI là như vậy. Từ đó, tôi liệt kê các skills cần thiết cho track này, từ junior đến principal như sau:

Tên Track này là do tôi tự define, vì vậy không có nghĩa là nó hoàn toàn đúng, nhưng với tôi track này sẽ tập trung nhiều hơn vào trải nghiệm, và có thể mở rộng ra nhiều hướng đi, đây là track gần gũi cũng như là nền tảng nhất của UX design. Là 1 track mà hầu như các designer ở Việt Nam thường ko tự nghiên cứu đào sâu kỹ lưỡng cũng như bỏ qua rất nhiều skill quan trọng trong track này.

Vài năm trở lại đây, việc UX designer hiểu về Product và Business đã dần trở nên là một yêu cầu không thể thiếu trong bất cứ job nào. Vì vậy, gọi đây là 1 career track thì ko chính xác nhưng sẽ là 1 bộ skills rất mạnh và đáp ứng nhu cầu thị trường không chỉ ở Việt Nam mà còn ở cả thế giới. Đây cũng chính là bộ skills mà các Designer cần bổ sung nhiều nhất để trở thành Product Designer

Chắc chắn một điều là các bạn ai cũng đều đã nghe tới hoặc thậm chí thực hiện nhiều session user research để phục vụ cho công việc design của mình, vì vậy đây là 1 track rất cần thiết và thú vị đối với UX designers. Lưu ý: các skills này ko phải là toàn bộ skills của Research, chỉ là 1 phần cần thiết hỗ trợ cho Designer.

Cuối cùng, là những kỹ năng mềm mà bất cứ công việc nào cũng cần, đây là những kỹ năng tôi nghĩ sẽ bổ trợ rất nhiều cho công việc UX.

Như vậy, để dễ đánh giá và phân loại designer, tôi dùng để Radar Chart. Tôi sẽ chia thành 2 level expertise: từ Junior đến Mid level và từ Senior trở lên đến Principal, Management tôi sẽ tính riêng sau. Radar chart là 1 dạng chart vòng tròn, bên trong vòng tròn ta sẽ chia thành 4 mảng chính (4 section bên trên): Interaction, Experience, Product & Business, Research. Mỗi mảng này lại chia ra làm 2 mảng nhỏ, dựa trên 2 bộ kỹ năng nhỏ theo Expertise level. Cụ thể như sau:

Senior Strategist

Như vậy, ta đã có cái nhìn tổng quát về bộ kỹ năng và track, sau đây là các bước để có thể đánh giá và xác định được những skills mình có cũng như type của mình.

Đánh chọn các skills bạn nghĩ bạn đã có.

Theo thang điểm từ 1 - 5, hãy tự đánh giá mỗi skills đang có bạn được bao nhiêu điểm

Dựa theo chart tôi đã cung cấp, từ tâm vòng tròn, nếu bạn không có skill nào thì để trống, skill nào bạn có thì theo số điểm tương ứng, 1 là trong cùng và 5 là vòng cung to nhất ngoài cùng.

Bây giờ, nối các điểm của các skills của bạn lại và so sánh shape của chart của bạn thiên về shape của type nào nhất trong các Reference mà tôi đã define sẵn.

Sau khi đã tự chấm điểm kỹ năng của mình, hãy so sánh với bảng phân loại designer bên dưới đây để xem mình đang thiên về hướng nào, và nếu bạn có ý định phát triển mạnh về hướng khác thì bạn đã có thể biết được mình cần học thêm kỹ năng gì rồi đấy:

Một lần nữa tôi muốn nhắc lại, tất cả phân loại design trên là dựa trên hiểu biết, tìm hiểu, học hỏi từ nhiều nguồn, nếu bạn cảm thấy không đúng hãy gửi mail để trao đổi thêm với tôi, rất vui khi nhận được sự quan tâm của các bạn

Cám ơn bạn Linh Nguyễn đã build 1 tool cực hay giúp process trở nên đơn giản hơn rất nhiều, các bạn vào link này, make a copy là có thể sử dụng cho riêng mình nhé:

https://docs.google.com/spreadsheets/d/1W1uYteD5KrMn82zT06CXsQ6fMhTUlDb3z3TcwoSyMcA/edit?usp=sharing

Sau cùng, hãy cho tôi biết với bảng kỹ năng này, bạn thuộc vào type nào, có giống với title hiện tại của bạn? Có phải là type mà bạn nghĩ? Có thật sự giúp ích cho bạn?

Trong các bộ skills trên, skill nào bạn chưa hiểu, có thể gửi mail lại và hỏi, tôi sẽ cố gắng trả lời bạn khi có thời gian.

Cảm ơn đến các ace đồng nghiệp đã hỗ trợ, góp ý, ủng hộ, thúc đẩy tôi đưa ra bảng skillset này:

🙏 Ngọc Hiếu, Mos Dang, Jack Hung Tr., Nang Nguyen, Paul, Team UX SEA Leaders